استان خراسان شمالی با وسعتی معادل ۲۸,۴۳۴ کیلومتر مربع در شمال خاوری ایران واقع است و پانزدهمین استان از نظر وسعت میباشد. این استان از جنوب با استان سمنان و خراسان رضوی، از باختر با استان گلستان و سمنان، از شمال با کشور ترکمنستان و از خاور با استان خراستان رضوی مرز مشترک دارد.
طبق سرشماری عمومی سال ۱۳۹۰، جمعیت استان خراسان شمالی بالغ بر ۸۶۷,۷۲۷ نفر بوده است که معادل ۴۴۶,۸۷۲ نفر آن در شهرهای استان ساکن بوده اند. جمعیت استان خراسان شمالی ۱٫۲% جمعیت کشور را شامل میشود.
تقریبا سراسر استان خراسان شمالی را ارتفاعات پراکنده پوشش میدهد و بلندترین نقطه آن کوه شاه جهان با ارتفاع ۳۰۳۲ متر میباشد. سایر کوه های استان عبارتند از:
۱- کوه کپه داغ با ارتفاع ۲۹۴۹ متر
۲- کوه کورخود با ارتفاع ۲۸۱۹ متر
۳- کوه کیسمر با ارتفاع ۲۷۱۲ متر
۳- کوه آلاداغ با ارتفاع ۲۶۸۱ متر
رودخانه های مهم استان عبارتند از:
۱- رودخانه اترک به طول ۵۳۵ کیلومتر
۲- کال شور جاجرم به طول ۳۶۰ کیلومتر
۳- آب خرتوت به طول ۷۵ کیلومتر
۴- شیرین دره به طول ۴۰ کیلومتر
۵- رودخانه میانسو به طول ۱۳ کیلومتر
۶- رودخانه کولون قلعه (کولوک قلعه) که از ارتفاعات خاوری غلامان سرچشه میگیرد، در ۲۰ کیلومتری باختر غلامان با ریزآبه دیگری آمیخته و بخشی از نوار مرزی بین المللی ایران و ترکمنستان را تشکیل میدهند و از این نقطه به بعد به رود سومبار شهرت دارد.
اقوام مختلف
کرد کرمانچ _ ترک _ ترکمن _ فارس و تات، بلوچ و عرب این منطقه در نهایت صلح و صفا خونگرمی و مهمان نوازی، همراه با برخورداری از رابطه حسنه زندگی ادامه می دهند.
لهجه ها و گویش ها :
1. شهرستان بجنورد :
مناطق شمالی شامل بخش راز و جرگلان . شهر راز و روستاهای حومه آن دارای لهجه خاص که به نام زبان رازی مشهور است . گویند این لهجه یادگاری از زبان دوه اشکانی می باشد . قسمت شمالی تر شهر راز که هم مرز با جمهوری ترکمنستان می باشد کلاً ترکمن هستند که زبان آنها نیز ترکمنی می باشد . ترکمنها شامل طوایف نخورلی ، گوگلان ، تکه و یموت می باشد .
بخش جنوبی شهرستان بجنورد که به شهرستان اسفراین می پیوندد دارای لهجه کرمانجی میباشد . در این منطقه روستاهایی مانند گریوان و ارکان دارای لهجه ترکی می باشند . قالب با کرمانجها میباشد . از بخش شمال شرقی ، مناطقی مانند گیفان نیز دارای لهجه خاص که به تاتی مشهور است می باشند . خود شهر بجنورد دارای دو لهجه کرمانجی و ترکی می باشد . که در سالهای اخیر اقوام دیگر همانند ترکمنها نیز در حاشیه شهر متوطن شدند . از بخش شرقی که با شهرستان شیروان هم مرز می باشد غالب جمعیتی با کرمانجها می باشد از بخش غربی اکثریت با کرمانجها ، اما روستاهایی مانند تاتار دارای لهجه تاتی و بعضاً ترکی نیز رایج می باشد . در روستاهای مانند ازون بیجه در شمال شرقی شهرستان نیز لهجه خاوری تکلم می شود .
2. شهرستان شیروان :
در منطقه شمالی شهرستان شیروان اکثریت مردم به زبان کرمانجی صحبت می کنند و چند روستا از جمله زیدر ، خیرآباد ، کوسه و ... به زبان ترکی صحبت می کنند . در جنوب این شهرستان نیز مردم به سه زبان کرمانجی ، ترکی و تاتی صحبت می کنند . در غرب این شهرستان اکثریت مردم به زبان ترکی تکلم می کنند که در چند روستا زبان کرمانجی زبان رایج مردم میباشد . در شرق اکثریت جمعیت را ترکها تشکیل می دهند . در شمال شهر شیروان روستایی به نام « سه یک آب » وجود دارد که مردم این روستا به زبان خاوری صحبت می کنند .
3. شهرستان اسفراین :
درشهر اسفراین غالب جمعیتی با کرمانجها است اگرچه ترکها نیزجمعیت قابل ملاحظه ای را تشکیل میدهند . در قسمت جنوب در بخشهای روستایی کرمانجها غالب جمعیتی می باشند و در بخشهای مانند روئین لهجه تاتی زبان رایج آنها میباشد . در جنوب شرقی غالب جمعیتی ترک می باشند .
4. شهرستان جاجرم :
در خود شهر جاجرم و جنوب و غرب شهرستان ، زبان رایج زبان فارسی با لهجه خاصی صحبت میشود که به آن زبان گرمه ای و یا جاجرمی می گویند . در قسمت شرق شهرستان کرمانجها و ترکها نیز سکونت دارند . از قسمت شمال که به شهرستان مانه و سملقان متصل است بیشتر به لهجه کرمانجی تکلم می کنند . در بعضی مکانها زبان زرگری نیز بعضاً بصورت تفنن صحبت میشود
5. شهرستان فاروج :
قالب جمعیتی در تمام مناطق چهارگانه و حومه ها کرمانجی و ترکی می باشد .
6. شهرستان مانه و سملقان :
در قسمت جنوب ، زبان رایج مردم کرمانجی است . اگرچه بعضاً مردم به ترکی نیز صحبت میکنند . در قسمت غرب زبان اکثریت کرمانج است همچنین سمت شرق شهرستان فقط در قسمت شمال ترکمنها جمعیت غالب شهرستان را تشکیل می دهند که دارای مذهب سنی و زبان ترکمنی میباشند . در خود شهر آشخانه غالب جمعیت کرمانج هستند . در قسمت شمال شرقی ، شهر محمدآباد با 3000 نفر جمعیت دارای لهجه تاتی می باشد . در همین بخش در منطقه به نام کال ایمانی بازماندگان مهاجران بلوچ زندگی می کنند که لهجه آنها بلوچی می باشد . در این شهرستان قسمت عمده ای از خاوری زبانها در روستاهای مانند نادرآباد ، حیدرآباد ، خرم ده ، انصار ، عزیزآباد و به زبان خاوری تکلم می کنند .
* نکته شایان ذکر در تمام شهرستانها امتزاج جمعیتی بصورت شدید می باشد . به گونه ای که بعضاً افرادی قادر به تکلم با تمام لهجه ها می باشد .